භූ කම්පා සහ සොබාවික උපද්‍රව
ස්වභාවික උපද්‍රව අතර භුය් කම්පා පිළිබඳව ලෝකයේ දැඩි අවධානය යොමු වී තිබේ
මන්දයත එමගින් සිදුවිය හැකි ව්‍යසනය එතරම්ම ප්‍රබල නිසායි. ශ්‍රී ලංකාවට මෙමගින්
හානියක් සිදුනොවුනද පසුගිය අවුරුදු වල සිදු වූ සුළු සුළු කම්පා නිසා අපට ද ඇත්තේ කුතුහලයකි.
භූ කම්පා, භුමි කම්පා හෝ භූ චලන ලෙස හඳුන්වන්නේ ඉතා ක්ෂණයකින් සිදුවන
භුමියේ චලනයකි. එහි ප්‍රබලත්වය එක්නෙකට වෙනස්ය. ප්‍රබලත්වය් වැඩිවන්නට වැඩිවන්නට එමගින්
ඇතිවන් හනිය් ද විශාලය. ප්‍රබල භූ කම්පා පෘථිවිය මතුපිට පෘෂ්ටයේ ඇති සියලු නිර්මිතයන්
විනශ කර දමයි. එය මානව ජනාවාස සීසීකඩ කර දමයි.
භූ කම්පා සෑම තැනම ඇතිවන්නේ ද නැත. ඒ සම්බන්ධව ප්‍රචලිත් කලාප ඇත. එම
කලාප වල භූ කම්පා නිතරම සිදු වේ. ජපන් දුපත් එවැනි කලාපයකි. ශාන්ත ඇන්ද්රියාස්
විබේධය පවතින්නේ ද එවැනි කලාපයකි. රූපසටහනෙහි රතු පාටින් දක්වා ඇත්තේ එවැනි භූ කම්පා
ඇතිවන් ප්‍රදේශ වේ.
භූ තල මායිම් සහ භූ තැටි
භූ කම්පා සිදුවන්නේ භූ තල මායිම් අසලය. ප්‍රධාන භූ තල මායිම් තුන් වර්ගයකි.
1. අභිසාරී තල මායිම - එකිනෙක ගැටේ
2. අපසාරී තල මායිම
- එකිනෙක ඉවතට චලනය වේ.
3. පරිණාමණ විබේධ - ගෑවෙමින් චලනය වේ
මේ අතුරෙන් භූ කම්පා ප්‍රබලව සිදුවන්නේ අභිසාරී තල මායිම් සහ පරිණාමණ
විබේධ අසලය. මේ තල මායිම් යනු මොනවාදැයි දන ගැනීම භූ කම්පා සිදුවන හැටි දන ගැනීමට වැදගත්
වේ. තල මායිම් යනු භූ තැටි ගැටෙන තැන්ය. සමහර තැටි එකිනෙක ගැටෙන අතර සමහර තැටි එකිනෙක
ඉවතට තල්ලු වේ. පරිණාමන විබේධ එකිනෙක ගෑවෙමින් දෙපසට චලනය වේ.
පෘථිවියේ ගතික බව රකින භූ තැටි නම් මොනවා ද? භූ තැටි පෘථිවියේ මතුපිට
පෘෂ්ටය නිර්මාණය කරයි. ඒවා විවිධ වේගවලින් චලනය වන අතර එනිසාම අප පෘථිවිය ගතික බව පවසයි.
ගතික පෘථිවියේ භූ තැටි නිර්මණය වන්නේ කෙසේද ? නැතහොත් භූ තැටියක් යනු කුමක්ද යන්න අප
දැනගනිමු. භූ තැටියක් යනු ඝනකම් පෘතුවි මතුපිට ප්රුෂ්ටයයි. පෘථිවියේ කබොලත් කබොලට වහාම පහලින් ඇති ඉහල ප්‍රාවරණයේ ඉහල
කොටසත් එකතුව භූ තැටියක් නිර්මාණය කරයි. මෙම එකතුව තැටියක් පාවෙන්නේ එයට පහලින් ඇති
ලෝපාතරල ගෝලය නිසායි. ලෝපාතරල ගෝලය අර්ධ ද්‍රව පාෂාණ වලින් සමන්විත වන නිරන්තරයෙමනා
අධික උෂ්ණත්වයකින් යුක්ත ලෝපාතරලය පවතින ප්‍රදේශයයි. මෙය මත භූ තැටි පාවෙමින් විවිධ
දිශාවන්ට චලනය වේ.
භූ කම්පාවක් සිදුවන හැටි.
භූ කම්පා සිදුවන විට බොහෝවිට සිදුවන්නේ අභිසාරී තල මායිම් සහ පරිණාමන
විබේධ අසලය. ඉහත කී තල මායිම් දෙක එනිසා සුවිශේෂී වේ. ඉන්දු ඕස්ට්‍රේලියානු තැටිය යුරේසියානු
තැටිය හා ගැටෙන්නේ ඉහත කී අභිසාරී තල මායිම සකසමිනි. එනිසා ඒ අවට කලාපය භූ කම්පා ඇතිකරන
කලාපයකි. ඉන්දු ඕස්ට්‍රේලියානු තැටිය කුඩා නිසා බර වැඩි යුරේසියානු තැටිය තල්ලු කරන්නට
අසමත්ය එනිසෑ ඉන්දු ඕස්ට්‍රේලියානු තැටිය ඉහලට තල්ලු වෙමින් හිමාලය කඳු පන්තිය සකස්
වී ඇත. ඒ අතර යුරේසියානු තැටිය භූ අභ්‍යන්තරයට තල්ලු වෙයි.
තැටි එකිනෙක ගැටීම නිසා එකක් මත එකක් චලනය වන්නට පෙලඹෙන්නේ එක් තැටියක්
බර අඩු නිසායි. නමුත් එය පහසුවෙන් සිදුවන්නේ නැත. එයට් අහේතුව වන්නේ තැටිවල පාෂාණ තර
හටගන්නේ ඝර්ෂණ බල නිසායි. ඝර්ෂණ බල ක්‍රියාත්මක වන්නේ තැටි වල තල්ලුවට ප්‍රතිවිරුද්ධවයි.
එනිසා චලනය නොවී තිබේ. තල්ලුව දිගින් දිගටම ක්‍රියාත්මක වේ. එවිට එක මෝහතකදී තැටිවල
තල්ලුව ඝර්ෂණ බලය ඉක්මවා යයි. එය ඉත ක්ෂණික චලනයකට හේතු වේ. දීර්ඝ කාලයක් තිස්සේ තල්ලුව
මගින් එක් රැස් වූ ශක්තිය එකවර නිදහස් වේ. එය භූ කම්පනයක් ලෙස අපට දැනේ.
මෙවැනිම සිදුවීමක් පරිණාමන විබේධ
අසල ද සිදු වේ. එකින් ගවෙමින් චලනය වන භූ තැටි දෙකක් ඝර්ෂ බලය නිසා චලනය නොවී කාලයක්
තිබිය හැක. නමුත් එක්තරා අවස්තාවක මෙම ඝර්ෂණ බලය ඉක්මවා යන භූ තැටි තල්ලුව එක් රැස්
වූ අධික ශක්තිය මුදා හරින්නට හේතු වේ. මේ සඳහා හොඳම උදාහරණය වන්නේ ශාන්ත අන්ද්රියස්
විබෙධයයි. එය පවතින්නේ ඇමෙරික එක්සත් ජනපදයේ වන අතර මේ ප්‍රදේශය ප්‍රභල භූ කම්පා සිදුවන
කලාපයක් ලෙස ලොව සුපතලය.
ලෝකයේ භූ කම්පා කලාප.
පසුගිය කාලයේ සිදු වූ භූ චලන සහ පර්යේෂණ පදනම් කරගෙන ලෝකය ප්‍රධාන භූ
කම්පා කලපා 20 කට බෙදා දැක්විය හැක. ඒ අතර
ප්‍රධාන වන්නේ ප්‍රබල භූ චලන ඇතිවන “ ගිනිවලල්ල” ලෙස හැඳින්වෙන පැසිපික් සාගරය අවට
කලාපයයි. ඊට අමතරව හිමාලය දක්වා විහිදී යන
ඇල්පයින් භූ කම්පා කලාපය සහ මධ්‍යධරණී කලාපය, මධ්‍ය සාගරික කඳු වැටි කලාපය මේ අතර සුවිශේෂී
වේ. ඇමෙරිකානු මහද්වීපවල බටහිර වෙරළ ප්‍රභල භූ කම්පා කලාප ලෙස සලකන්නට හැකිය.
ආසියාවේ ජපන් දුපත් අවට කලාපය සහ ඉන්දුනේසියානු කලාපය මේ අතර ප්‍රබල වෙයි. මධ්‍යම ආසියාවේ
ඉඅරණය කලාපය ද ප්‍රබල බු චලන සිදුවන් කාලාපයකි. යුරෝපයේ තුර්කිය අවට කලාපයත් පෘතුගාලය
අවට කලාපයත් භූ කම්පා කලාප ලෙස හැඳිනගෙන ඇත.
21 වන ශතවර්ෂයේ සිදු වූ ප්‍රබල භූ කම්පා
මෑතකදී සිදු වූ භූ කම්පා අතර මියන්මාරයේ සිදු වූ භූ කම්පනය වෙත සමස්ත
ලෝකයේම අවධානය යොමු විය. රික්ටර් පරිමාණයේ 7.7 ක භූ චලනය විශාල හානියක් ගෙන් දුනි. 1912 පසු සිදු වූ ප්‍රභලතම භූ චලනය
මෙය බට වාර්තා වන අතර භූ චලනයේ අපිකේන්ද්‍රය මැණ්ඩලේ නගරයට ආසන්නයේ පිහිටියේය. එහි
ප්ර්භලත්වය කොතරම් ද යත් චීනය, තායිලන්තය සහ වියට්නාමය ඇතුළු රටවල් තුනකටම බලපෑම එල්ල
විය. මියන්මාරයේ ජනතාව 5350 ක පමණ ජිවිතක්ෂයට පත් විය.
2023 වසරේදී තුර්කියේ සිදු වූ භූ කම්පනය අතිවිශාල එකක් විය. එය සිරියාවට
යාබදව සිදු වුනි. රික්ටර පරිමාණයේ අගය 7,8 විය. අගය 7.7 ක වන පසුකම්පනයක් ද වාර්තා
විය. 1939 පසු සිදු වූ විශලතම භූ චලනය මෙයය. ජර්මනියට වඩා විශාල ප්‍රදෙහ්ස්යක් හානියට ලක් වූ බව වාර්තා වේ. එමෙන්ම තුර්කියේ ජනගහනයෙන්
16% ආපදාවට ලක් වූ බවද පැවසේ. ජිවිත් 50, 500 ක ප්‍රමාණයක් මෙනිසා අහිමි විය.
2023 වසරේ දී 6.8 ක සහ 6.3 ක භූ කම්පා මොරික්කොවේ සහ ඇෆ්ගනිස්ථානයේ සිදු
විය. ජිවිත් දහස් ගණනක් මෙනිසා අහිමි විය.
මොරික්කොවේ සිදු වූ භූ කම්පා නිසා ජිවිත 3000 පමණ අහිමි විය. 1960 ට පසු සිදු
වූ මාරාන්තික භූ කම්පා ආපදාව මෙය විය. ඇෆ්ගනිස්ථානය ඒකම ප්‍රදේශයේ ඉතා කෙටිකාල ඇතුලත
භූ කම්පා 04 ක් සිදු විය.43400 ක පමණ ආපදාවට පත් වූ බව වාර්තා වේ.
ජිවිත 7000 කට ආසන්න ප්‍රමානයක් ඇෆ්ගනිස්ථානයේද 200 ක් පමණ
පකිස්තානයේද මරණයට ඇත කරමින් ප්‍රබල භූ කම්පාවක් 2022 වසරේදී ඇෆ්ගනිස්ථානයේ සිදු විය.
රික්ටර පරිමාණයේ අගය 6,8 ක් පමණ වූ මෙම භූ චලනය නිසා විශාල දෙපල ප්‍රමණය සහ ජිවිත ද
හානියට පත් විය.
වසර 2021 දී හයිටි රාජ්‍යයේ සිදු වූ භූ චලනය අගය 7.2 ක් වන භූ චලනයකි.
2300 කට සන්න ජීවි ත් ප්‍රමානයක් විනාශ වූ අතර 650000 ක පමණ වත් වූ බව වාර්තා වේ.
හයිටි වෙරළට සුනාමි තත්වයක් ද පැන නැගුණි. විශාල ප්‍රදේශයක ගොඩනැගිනි සහ නිර්මිත් බරපතල්
ලෙස අනතුරට ලක් විය.
මෙතෙක් සිදු වූ විශාලතම භූ කම්පා
|
අංකය |
රික්ටර් පරිමාණයේ අගය |
සිදුවීම |
ස්ථානය |
වසර සහ දිනය |
|
01. |
9.2. – 9.3. |
20024 ඉන්දියානු සාගරයේ භූ චලනය |
ඉන්දුනීසියාව, සුමාත්‍රා අසල |
2004 දෙසැම්බර 26 |
|
02. |
9.00 – 9.1 |
2011 ටොහෝකු භූ චලනය |
ජපානය |
2011 මාර්තු 11 |
|
03. |
8.8 |
2010 චිලි භූ චලනය |
චිලි |
2010 පෙබරවාරි 27 |
|
04. |
8.6 |
2005 නියාස් සිමියුලේ භූ චලනය |
ඉන්දුනීසියාව, සුමාත්‍රා අසල |
2005 මාර්තු 28 |
|
04. |
8,6 |
2012 ඉන්දියානු සාගරයේ භූ චලනය |
ඉන්දුනීසියාව, සුමාත්‍රා අසල |
2012 අප්‍රේල් 11 |
|
05. |
8.5 |
2007 බෙන්කුලු භූ ච්ලනය |
ඉන්දුනීසියාව, සුමාත්‍රා අසල |
2007 සැප්තැම්බර 12. |
ශ්‍රී ලංකාවේ තත්වය
ලෝකයේ වරින් වර ඇතිවන් භූ කම්පා හේතුවෙන් ද ශ්‍රී ලංකවේ පසුගිය වසරවල
සිදු වූ ඉතා සුළු භූ කම්පා හේතුවෙන් ද අප රටේ ජනතාවගේ අවධානය මේ සම්බන්ධව සීග්‍රයෙන්
ඉහල ගොස් ති බවට් සැකයක් නොමැත. අපටත් ඔය කිව්වාට අභූ කම්පා අන්තරුකට මුහුණ දෙන්නට
සිදු වේ දැයි බියපත්ව සිටින පිරිසක් ද මේ අතර නැතිවා නොවේ. කෙසේ නමුත් ශ්‍රී ලංකවේ
භූ විද්‍යඥයින්ගේ සහ මේ සම්බන්ධව ප්‍රමාණික දැනුමක් ඇත්තන් විසින් කරන ප්‍රකාශ ගැන
සැලකිලිමත වීමේදී එවැනි බියක් ඇතිකරගැනීම අන්වහ්ස්ය කරුණකි. ඔවුනට අනුව ශ්‍රී ලංකාව
භූ චලන අනතුරක් ඇත්තේ නැත. එනිසා අපට සැනසුම් සුසුමක් හෙළිය හැක.
මේ සඳහා හේතුවන්නේ ශ්‍රී ලංකව පවතින ස්ථානය පදනම් කරගෙනය. ශ්‍රී ලංකව
භූ තැටි මායිමකට ආසන්නයේ පවතින් රටක් නොවේ. ශ්‍රී ලංකවට ආසන්නයේ තියෙන (බොහෝ දුරින්)
භූ තැටි මයිම වන්නේ ඉන්දු ඔස්ට්‍රලියනු අභිසාරී තල මායිමයි. එය පොහිට ඇත්තේ අපේ රටට
උතුරින් වූ හිමාලය කඳු වැටියේය. ඉන්දුනීසියාව, සුමාත්‍රා අසල තැටි මායිම බොහෝ අතින්
නැගෙනහිරින් පිහිට ඇති නිසා භූ චලන අවදානමට වඩා ඇත්තේ සුනාමි අවදානමකි. ඒ එම තැටි මායිම්
මුහුදු අසන්නේ පිහිටා ඇති නිසායි.
වර්තමානයේ ඇති වී ඇති නව මතයකින් කියවෙන්නේ ශ්‍රී ලංකවට දකුණු දිග මුහුදේ
නව තැටි මායිමක් බිහිවන් බවයි. ඒ පිලිබ්නදව තව බොහෝ කරුණු අනවරණය කර් ගැනීම සඳහා විෂල්
පර්යේෂණ සමුහයක් කල යුතුව ඇත. ඒ කෙසේ වෙතත් පසුගය වසර කිහිපය තුල ශ්‍රී ලංකවේ සිදු
වූ සුළු සුළු භූ චලන වලට හේතුව් මේ වනතෙක්ම නිශ්චිතව අනාවරණය කාගෙන නැත.
භූ චලන ප්‍රධාන වර්ග දෙකකට වර් කල හැක.
01. අන්තර් භූ තැටි භූ චලන - තැටි මායිම් අසල සිදුවන
භූ චලන
02. අන්තඃ භූ තැටි භූ චලන - භූ තැටි මැද සිදුවන භූ චලන
පලමුවැනි කාණ්ඩය ශ්‍රී ලංකවට අදාල නැතිමුත් දෙවැනි කාණ්ඩය සඳහා යම් සම්භාවිතාවක්
තිබියහැක. එනිසා ශ්‍රී ලංකවේ සිදුවන භූ චලන සඳහා නිශ්චිත හේතුවක් සොයා ගැනීම අත්‍යවශ්‍ය
වේ. එවිට අවදානම අවම කර ගැනීම සඳහා ක්‍රියාත්මක
වීම කල හැක.
ශ්‍රී ලංකේය භූ ස්කන්ධය තුල විවිධ විබේධ සහ ප්ලුම් තල ඇති අතර ඒවා ඉන්දියානු
භූ තැටිය හා සමබ්න්ධවිය හැක. යම් කිසි හේතුවක් නිසා ඉන්දු ඕස්ට්‍රේලියානු භූ තැටි මායිමේ සිදුවන භූ
චලනයක ශක්තිය යම් විබෙධ්යක් හරහා ශ්‍රී ලංකවට ලඟා වුවහොත් අප රටට අවදානමක් නැත්තේ නොවේ. ලැබෙන ශක්තියේ ප්‍රමාණය
මත හානිය කොපමණ ද යන්නේ තීරණය වේ. මේ දක්වා ඇති වූ සුළු සුළු භූ චලන එලෙස ඇති වූ ඒවා
ද නැතහොත් ඉන්දියානු භූ තැටියේ සිදුවන ප්‍රබල තල්ලුව යුරේසියානු භූ තැටිය වළක්වාලන
නිසා ඇතිවන එකෙක් ද යන්න අප පැහැදිළ කර ගත යුතුය.
අති විශාල යුරේශියානු භූ තැටිය තල්ලු කරන්නට කුඩා ඉන්දු භූ තැටිය දැඩි
උත්සහයක් ගනී. නමුත් එය පහසු කාරණයක් නොවේ. එනිසාම සිදුවන්නේ තමාගේ ශක්තිය ඉන්දු තැටිය
පීඩනයකට ලක් කරන්නට පෙලබිමයි. වියලි කොටුවක් බිත්තියකට තබා තල්ලු කිරීමේදී බිත්තිය
නොසෙල්වෙනවා සේම යුරේසොයානු භූ තැටියට ඇතිවන හානිය අවමය. වියලි කොටුව අවසානයේදී තමාගේ
ශක්තියම් හෙතුවෙන් නැමී පිපිරී යන්නා සේ ඉන්දු තැටිය මධ්‍යයේ තැනින් තැනින් මේ ශක්තිය
පිටක්රන්නට උත්සහ කරන්නේ භූ චලන ඇතිකරවමින් විය හැක. ශ්‍රී ලංකාවට බලපාන්නේ ද මෙම ක්‍රියාවලියම
විය හැක. ඉහත මතය කතෘගේ මතයක්/අදහසක් විනා ක්ෂේත්‍රයේ ප්‍රවීනයන්ගේ මතය නොවන බව මෙහිදී
පැහැදිලි කල යුතුය. මේ සඳහා තවම විද්‍යත්මක
සාක්ෂි නොමැති බවත් මතක් කල යුතුය.
.